Taḥlīl-i taṭavvur-i dīdgāhʹhā-yi Imām Khumaynī darbārah-i zanān

مسأله زنان در دنیای جدید یکی از دغدغه‏‌های جدّی جوامع امروز و از شاخص‌های سنجش توسعه و پیشرفت به‌شمار می‌‏رود. حقیقت آن است که زنان به‌عنوان نیمی از جامعه انسانی در ادوار گذشته در جایگاه انسانی و شأن و منزلت واقعی خود قرار نداشته‌اند. چنانکه امروزه نیز نمی‏‌توان ادعا داشت که در آن جایگاه اصلی و حقیقی نشسته‌اند؛ ولی می‏‌توان ادعا کرد که انسان‏‌های دغدغه‏‌مند در حوزه‌ی مسائل زنان اعم از زنان و مردان امروزه کم نیستند.

مسأله زن در دوران معاصر، ذهن عالمان دینی را از جهات مختلف به خود مشغول داشته و هر جریان فکری به گونه‏‌ای به این موضوع پرداخته است. با همه پژوهش‏‌های انجام شده در حوزه مسأله زنان از منظر امام هنوز مسائل بنیادی و جدی در این زمینه وجود دارد که یکی از آن‌ها بررسی تحول دیدگاه‌‏ها و رفتار ایشان درباره‌ی زنان است. بررسی دیدگاه‏‌های امام در ادوار مختلف زندگی نسبت به زنان یکی از پرسش‏‌های پنهان و جدی به شمار می‏‌رود.

بررسی پاره‌ای از موضع‏‌گیری‏‌های امام در اوان مبارزه نسبت به حضور سیاسی زنان و نیز برخی از آرای فقهی وی در کتب فتوای و فقهی و سنجش آن با دیدگاه‌ها و رفتار اوج مبارزات و دیدگاه‏‌های دوران رهبری یک پروژه تحقیقی جدی است.
این تحقیق بر آن است که که مسأله زنان را از دیدگاه‏ امام از این زاویه بکاود. دیدگاه‌‏های امام را در دو دوره‌ی قبل از رهبری و پس از آن گزارش کند و تفاوت‌ها و دگرگونی‌ها را تحلیل و بازشناسی کند و از این بستر به مبانی اصلی و ثابت در منظومه فکری امام دست یابد که از یک‌سو بتواند سرّ این تفاوت‌‏ها را تبیین کند و ازسوی ‌دیگر، مرجعی برای ارجاع مسائل جدید در عرصه مسائل زنان باشد. به تعبیردیگر، بتواند محکماتی را برای اجتهاد در زن پژوهشی از منظر امام به دست دهد.

فصل اول این کتاب با عنوان «کلیات» نگاهی اجمالی به دوره های مختلف زندگی امام خمینی(س) اعم از کودکی، تحصیل، تدریس، مبارزه و دوران رهبری دارد و همچنین ادوار فقهی امام خمینی(س) را به سه دوره پیش از مبارزه، مبارزه و دوران رهبری تقسیم کرده است. در ادامه این فصل رویکرد سنتی به شخصیت زن و پس از آن رویکرد تبیینی یا کلامی-اجتماعی علامه طباطبایی، شهید مرتضی مطهری و آیت الله جوادی آملی آمده است.

بحث اصلی کتاب از فصل دوم آغاز می شود که «استخراج دیدگاه های امام خمینی(س) پیرامون زنان و دسته بندی آنها» نام گرفته است. اختلاف های فقهی زن و مرد در فتاوای امام خمینی(س)، حق رأی و شرکت در انتخابات، فعالیت های اجتماعی-سیاسی، یکسان دانستن طلبه های مرد و زن در استفاده از موقوفات، اجازه خرید به همسر و تحصیل فلسفه و عرفان برای زنان از جمله مباحث مطرح شده در این فصل است.

ذیل عنوان «تحصیل فلسفه و عرفان برای زنان» کلامی از معمار کبیر انقلاب اسلامی آمده که «حالا طوری شده است که خانم ها همدوش با سایر برادران در تحصیل علم و عرفان و فلسفه و تمام شعب علم و ان شاء الله صنعت، فعالیت می کنند. آن وقت می گفتند که نیمی از جمعیت ایران که در پرده هستند دیگر کاری ازشان نمی آید. نه اینکه می خواستند کاری از شان بیاید، برای اینکه مردها را هم آنها محروم کردند از کارهای فعال، بلکه می خواستند که اینها را وارد کنند در جامعه به آن ترتیبی که خود آنها و رفقا و همراهان آنها بودند و به فساد بکشند جامعه را. و خداوند خواست که موفق نشدند و شما بانوان امروز موجب افتخار هستید…».

در فصل سوم کتاب «تحلیل تطور دیدگاه های امام خمینی(س) درباره زنان»، «مبانی اجتهادی امام خمینی(س) در مواجهه با مسأله زنان» آمده و اختلاف دیدگاه از منظر امام خمینی(س)، ظرفیت های فقه امام خمینی(س) برای تغییر و تحول آرا و ظرفیت های اندیشه امام خمینی(س) در مسائل زنان برای تغییر و تحول دیدگاه ها از جمله مسائل مطرح شده در این فصل است.

فصل چهارم و پایانی کتاب نیز «تحلیل چگونگی تطور آرا و دیدگاه ها» نام گرفته و در جمع بندی نهایی آورده است: «می توان گفت امام از نظر دسته بندی رویکرد به زنان، در دوران پیش از رهبری در گروه رویکرد سنتی قرار داشت، ولی آنچه در دوران ده ساله رهبری بر قلم و زبان ایشان جاری گشت، وی را در گروه نواندیشان دینی قرار می دهد که می توان از آن ثابتات و محکماتی را استخراج کرد و در مواجهه با مسائل مستحدثه و نوظهور بر پایه آن به اجتهاد پرداخت».