Nigāhī bih siyāsat-i khārijī-i Īrān dar qibāl-i ʻIrāq (1382-1397)

کتاب حاضر با تکیه بر مفروضات و گزاره‌­های مطرح شده در نظریه واقع‌­گرایی تدافعی و آراء استیون والت، راهبرد اصلی سیاست خارجی ایران را در قبال تحولات عراق بعد از سقوط صدام، حفظ تمامیت ارضی عراق از طریق حمایت از یک دولت دوست و متحد در این کشور می داند.

این کتاب از رساله دکترای «ایوب منتی» دانش آموخته رشته روابط بین الملل دانشگاه تهران و با راهنمایی دکتر ناصر هادیان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران استخراج و پس از بررسی‌های بسیار و اصلاح و گفت‌وگو با متخصصان آگاه این حوزه در ایران و عراق، تبدیل به کتاب شده است.

نویسندگان در مقدمه کتاب در خصوص چرایی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق چنین نوشته اند: « برخلاف دیدگاه‌­های رایج در میان نویسندگان غربی و جهان عرب، که سیاست خارجی ج.ا.ایران در قبال عراق را بر اساس نظریه واقع‌گرایی تهاجمی تحلیل می­‌کنند، عراق با توجه به نزدیکی جغرافیایی، توان و امکانات بالقوه اقتصادی و نظامی و نیات تهاجمی همیشگی برخی از رهبران و حکومت­‌های سابق این کشور نسبت به ایران، همواره منشأ تهدیدهای امنیتی جدی برای ایران بوده است. علاوه بر این، با اشغال این کشور از سوی آمریکا در سال ۲۰۰۳ و نگرانی­‌ها از حمله نظامی این کشور به ایران و امکان به قدرت رسیدن عناصر ضد ایرانی در بغداد و تجزیه این کشور باعث اتخاذ سیاست‌­هایی در قبال عراق شد که قبل از هر چیز در راستای جلوگیری از شکل­‌گیری دوباره یک دولت تهدید ساز یا تضعیف تهدیدهایی بوده است که می‌توانستند بر امنیت و تمامیت ارضی ایران تأثیرگذار باشند.

به اعتقاد نویسندگان: «تقویت یک دولت دوست و متحد ایران در بغداد، نه تنها می‌توانست به کاهش نفوذ ایالات متحده آمریکا کمک و مانع از طرح­‌ها و فشارهای ضد ایرانی این کشور بر علیه ایران، از طریق ایجاد دولتی وابسته گردد، بلکه نگرانی­‌های ایران در خصوص حفظ تمامیت ارضی عراق را برطرف می‌ساخت و زمینه‌ساز فصل جدیدی از مناسبات حسنه با جمهوری اسلامی ایران نیز می‌­شد.»

كتاب مذکور دارای هفت فصل است. فصل نخست  به مقدمه اختصاص دارد.

در فصل دوم به چارچوب نظری تببین‌کننده پژوهش پرداخته است، ایده اصلی کتاب بر نظریه واقع­‌گرایی تدافعی است که می‌تواند در فهم سیاست خارجی ایران در قبال تحولات عراق بعد از سال ۱۳۸۲ کمک زیادی کند. در این راستا ابتدا نظریات مطرح در چارچوب سنت واقع‌گرایی معرفی سپس گزاره‌های اصلی نظریه واقع‌گرایی تدافعی والت را مورد بحث قرار می‌­گیرد.

فصل سوم، اصول و اهداف سیاست خارجی و دیدگاه‌های مختلف پیرامون سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عراق نوین بررسی می‌شود. در این فصل به اهداف، اصول و ساختار تصمیم‌گیری در حوزه سیاست خارجی ایران از دریچه اسناد رسمی و غیر رسمی پرداخته شده است و در بخش دیگری از آن به دیدگاه­‌های مختلف پیرامون سیاست خارجی ایران در عراق اشاره شده است.

 فصل چهارم به تحولات سیاسی ایران در قبال عراق در سال­‌های ۱۳۸۲-۱۳۵۷ اختصاص دارد. این فصل می‌­تواند راه‌گشای فهم چالش­‌ها و نگرانی­‌هایی باشد که عراق همواره در خلال قرن بیستم برای ایران ایجاد کرده است.

تمرکز فصل پنجم بر تحولات داخلی عراق از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۶ است. این چالش‌ها در عراق بعد از ۱۳۸۲ به اشکال مختلفی تداوم یافته‌­اند و نگرانی­‌های جدیدی نیز به روند چالش‌­های فرار روی ایران از سوی این کشور در میان مقامات جمهوری اسلامی ایران افزوده شد.

فصل ششم، به بحث سیاست خارجی ایران در قبال تحولات داخلی عراق و چگونگی مواجه با نگرانی­‌ها و تهدیدات ایجاد شده بعد از سال ۱۳۸۲ اختصاص دارد. در این راستا نگرانی­‌های ایران از حمله نظامی به ایران بعد از اشغال عراق از سوی آمریکا و مواضع ایران در این خصوص و سیاست ایران در حفظ تمامیت ارضی عراق از طریق تقویت یک دولت دوست و متحد مورد بررسی قرار می­‌گیرد. علاوه بر این در بخشی از این فصل، چالش­‌های سیاست خارجی ایران در سطح داخلی عراقی و منطقه‌­ای نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.

و بالاخره در فصل هفتم به جمع­‌بندی نهایی مباحث مطرح شده پرداخته می‌­شود.