Shi'r va Adab-i Pārsī: Pushtvānah-i Farhangī-i Īrānīyān dar 'Aṣr-i Jahānī Shudan

یوسف محمدنژاد عالی زمینی در کتاب شعر و ادب پارسی پشتوانه فرهنگی ایرانیان در عصر جهانی شدن، به مباحثی چون نگرش مفهومی به جهانی شدن، جلوه‌هایی از هویت ملی ایرانی در شعر پارسی، هویت‌یابی‌ ملی‌ در دنیای‌ امروز و... می‌پردازد.

در سال‌های اخیر بحث‌ها و حتی مناقشات زیادی در میان اندیشمندان، سیاستمداران و محققان کشورها و مجامع مختلف جهان درباره‌ی چگونگی روبرو شدن این کشورها، به ویژه کشورهای پیرامونی و در حال توسعه‌ی دنیا با پدیده‌ی غالب جهانی شدن در گرفته و هر یک به فراخور موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خویش واکنش‌های متفاوتی در برابر آن نشان داده و اقداماتی نیز کرده‌اند.

به طور طبیعی، کشورهای کانونی و پیشرفته‌ی جهان، به خصوص کشورهای غربی و بالاخص آمریکا، به عنوان به وجود آورندگان و پشتیبانان این جریان، به شدت آن را پی گرفته و به دنبال گسترش آن بوده‌اند. شماری از کشورها به خصوص کشورهای کوچک و با سابقه‌ی تمدنی و فرهنگی کمتر نیز با کمترین مقاومت و تردیدی خود را کاملاً در مسیر این جریان قدرتمند جهانی قرار داده و چشم انداز کلان خود را متناسب با آن ترسیم کرده‌اند و اتفاقاً از مواهب آن نیز بهره‌مند شده‌اند. اما شماری از کشورهای دارای پیشینه‌ی تمدنی و فرهنگی غنی‌تر که به لحاظ سیاسی نیز به دنبال استقلال عمل بیشتری بوده‌اند، کوشیده‌اند با تأمل و احتیاط بیشتری با این مسئله‌ی ناگزیر امروز خود مواجه شوند؛ نه کاملاً تسلیم آن شوند و نه یکسره در برابرش بایستند، چرا که نه وانهادگی و بی‌عملی در برابر چنین موجی منطقی و مطلوب است و نه ایستادگی در مقابل آن عقلانی و حتی ممکن. ایران نیز در مقام کشوری با پیشینه‌ی پرافتخار فرهنگی و تمدنی کوشیده است با مطالعه‌ی ابعاد مختلف این مسئله، نحوه‌ی مواجهه‌اش را با آن مشخص سازد.

کتاب حاضر که حاصل تحقیقی است در این زمینه، در سال ۱۳۹۲ در مرکز ملی مطالعات جهانی شدن تحت عنوان «جهانی شدن، زبان و ادبیات فارسی و هویت ملی» انجام شده تا نشان دهد که ایران با این پیشینه‌ی پرافتخار و غنی فرهنگی و تمدنی می‌تواند با استفاده از این اندوخته و سرمایه‌ی عظیم برای حضور مؤثر در عرصه‌ی بین‌المللی آماده شود و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین ارتباطی در جهت جهانی کردن جنبه‌های انسانی و معنوی فرهنگ، زبان و ادبیات خود گام بردارد و چندان نگران پیامدهای منفی پدیده‌ی جهانی شدن نباشد.

در بخشی از کتاب شعر و ادب پارسی پشتوانه فرهنگی ایرانیان در عصر جهانی شدن می‌خوانیم:

«صرف‌نظر از شیوه‌ی تحلیل نسبت میان هویت و جهانی‌ شدن، در برخی از شناخته شده‌ترین نظریه‌های اجتماعی معاصر این دو مفهوم در پیوند با یکدیگر محور تحلیل و تبیین مهم‌ترین جریان‌های اجتماعی امروز قرار گرفته‌اند. از میان نظریه‌پردازان مشهور، مانوئل کاستلز و رولاند رابرستون از جمله کسانی هستند که طرح نظری خود را حول محور پیوند میان جهانی‌شدن و هویت بنا کرده‌اند. کاستلز در کتاب قدرت هویت و رابرتسون در کتاب جهانی‌ شدن، تئوری‌های اجتماعی و فرهنگ جهانی مسائل عمده جهان ما و نیروهای اصلی پویش آن را با رجوع به رابطه‌ی بین جهانی ‌شدن و هویت تحلیل کرده و توضیح داده‌اند. هر یک از این دو نظریه‌پرداز ملازمت جهانی‌ شدن و هویت را به شیوه‌ی متفاوت ارزیابی کرده‌اند؛ اما هر دوی آن‌ها بر قدرت هویت تأکید کرده و آن را پایه‌ی پویایی‌های کنونی عرصه‌ی جهانی قرار داده‌اند. کاستلز هویت را در چارچوب نیروهای مقاومت در برابر جهانی ‌شدن مفهوم‌بندی می‌کند، در حالی‌ که رابرتسون، هویت را در زمره نیروهای اصلی پویایی جهانی شدن تحلیل کرده است.

کاستلز معتقد است که زندگی امروز ما در عمده‌ترین وجوه خود با دو جریان متضاد جهانی‌ شدن و هویت شکل می‌گیرد و در دهه‌های پایانی قرن بیستم همراه با انقلاب فنّاوری، تغییر شکل سرمایه‌داری و فروپاشی شوروی سابق این موج‌های نیرومند هویت‌های جمعی بود که جهان ما را به لرزه درآورده است. در برابر مظاهری چون تجدید ساختار سرمایه‌داری، شبکه‌بندی سازمانی، اطلاعات‌گرایی کنترل شده و پدرسالاری، جنبش‌های مقاومت نیرومندی بروز کرده‌اند که جهانی‌ شدن و درواقع سرمایه‌داری جهانی را به چالش کشید‌اند. بنیادگرایان دینی، ملی‌گرایان، محلی‌گرایان، طرفداران حقوق زن و مدافعان محیط زیست، فاعلان (سوژه‌های) نوظهور در عصر اطلاعات هستند که سنگربندی در برابر جهانی ‌شدن را شکل داده‌اند.»